H προσκόλληση του ανθρώπου στη νεότητα

• Η αγωνία για τον χρόνο που περνά και μαζί του παίρνει και την ομορφιά

• ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΗΤΣΟΥ
  Ο αγαπημένος των μελισσών
  εκδ. Καστανιώτη

Τίτλος που, ως οφείλει, κεντρίζει, θυμίζει Αγγελόπουλο και Μαστρογιάννι, τις μέλισσες στην ποίηση και στα αρχαιοελληνικά κοσμήματα, τις ιέρειες-μέλισσες στην Ελευσίνα και την Εφεσο των μυστηρίων. Το ποίημα της προμετωπίδας προεξαγγέλλει σαφώς το θέμα: η αγωνία του χρόνου που περνά. Η εναρκτήρια σελίδα, λιτή και περιεκτική, δηλώνει -υποτίθεται- τον σκοπό: το βιβλίο γράφτηκε για να ερμηνευτεί η φαινομενικά αναίτια επίθεση στη θάλασσα ενός ηλικιωμένου άντρα σε έναν νεότερο. Η «μυθοπλασία» απαντά εξηγητικά σε μια άλλη ιστορία, που παρουσιάζεται ως «αληθινή» και κλείνει στις τελευταίες σελίδες. Το θέμα της κεντρικής ιστορίας, η εμμονική, φαουστική προσκόλληση στη νιότη και την ομορφιά, αλλά και ο άλλος εαυτός και η μυθική αχλύ που τον περιβάλλει. Δεν είναι παράξενο λοιπόν που το μυθιστόρημα δημιουργεί εξαρχής ζεύγη ομοίων, είδωλα: η αληθινή ιστορία περικλείει, κυριολεκτικά, τη μυθοπλασία που την ερμηνεύει. Ο συγγραφέας που εμφανίζεται στη μέση περίπου της αφήγησης σε πρώτο πρόσωπο, άλλο ένα είδωλο στη σειρά Μπρούνο-Αριστείδης-τριτοπρόσωπος αφηγητής, επιβεβαιώνει την αναγεννητική δύναμη της γραφής, ως κατοπτρισμού.

Ο Μπρούνο είναι ένας εξηντάρης Σουηδός καθηγητής ανθρωπολογίας που μένει στην Ολλανδία και έρχεται στην αγαπημένη του Ελλάδα για να γιατρευτεί από τον πόνο και τον φόβο για τη φθορά του σώματος, αναβαπτιζόμενος στη ροή του ιστορικού χρόνου και στα νερά της Ναυπάκτου. Για μια στιγμή τα καταφέρνει, νιώθει έτοιμος να ξαναρχίσει από την αρχή, αναγεννημένος. Την αμέσως επόμενη, βρίσκεται στα Τάρταρα: έχει αντικρίσει τον άλλο του εαυτό, τον σωσία του, είκοσι χρόνια νεότερο και είκοσι πόντους κοντύτερο (το αντίθετο από ό, τι στην «αληθινή» ιστορία). Ο κλονισμός του Μπρούνο είναι τεράστιος και το σχέδιο που αμέσως συλλαμβάνει πολύ αποτελεσματικό: εξοντώνει τον σωσία του, Αριστείδη, και οικειοποιείται τη ζωή του.

Το σασπένς της ιστορίας βρίσκεται στο δυσεξήγητο των κινήτρων του, τα οποία μαθαίνουμε στην πορεία και σχετίζονται με τους μύθους για τον άλλον εαυτό. Το άνοιγμα του ακραία πραγματικού -της προσκόλλησης δηλαδή ενός ανθρώπου στη νιότη και το σφρίγος σε βαθμό ακόμα και εγκληματικό– στο φανταστικό, πραγματοποιείται με τη μετατόπιση των ιδιοτήτων του νεκρού σωσία στον δολοφόνο: ο Μπρούνο, δολοφονώντας τον σωσία του, σφετερίζεται εκτός από τη γυναίκα του, την Ευτέρπη, και τη νιότη του, κερδίζει είκοσι χρόνια. Ερχεται όμως η στιγμή που ο Αριστείδης, αγαπημένος των μελισσών, συμβόλων της ζωής και αιωνιότητας που με κάποιο τρόπο του χαρίζουν σε μια από τις ωραιότερες σκηνές του βιβλίου, τον εκδικείται μέσα από την απρόσμενη συνέχειά του, την κόρη του και εγγονή του Μπρούνο.

Η αφήγηση της ιστορίας, σε ανισομήκεις αλλά πάντα σύντομες ενότητες, με εναλλασσόμενες αφηγηματικές τεχνικές, διανθίζεται από μια σειρά δοκιμιακού τύπου παρεμβάσεις που αρχικά τις θεώρησα υπερβολικές. Στη συνέχεια, όμως, είχα μια αίσθηση ότι υπηρετούν τη στόχευση του συγγραφέα.

Επενδύοντας το θέμα του με αναφορές στην ελληνική παράδοση, από τον Οιδίποδα που επανέφερε τους δύο εαυτούς, αυτόν που ήταν και αυτόν που νόμιζε πως ήταν, ώς τις θρησκευτικές και λαϊκές δοξασίες για τις μέλισσες, και ποντάροντας στην άκρα λιτότητα και οικονομία σε όλα τα επίπεδα, ο Μήτσου καταφέρνει να φτιάξει ένα πρωτότυπο, πολυσύνθετο και μαζί ευανάγνωστο μυθιστόρημα. Αν τελικά οι δοκιμιακές παρεμβάσεις ή η αυτοαναφορικότητα χρειάζονται μια λίγο διαφορετική διαχείριση, αν οι διάλογοι παππού και εγγονής είναι κάπως υπερβολικοί, είναι ζητήματα δευτερεύοντα. Το σημαντικό είναι ο ρυθμός, σχεδόν κινηματογραφικός, οι εικόνες που γράφονται στο βλέμμα και στον νου, οι λέξεις που δεν περισσεύουν. Ο «Αγαπημένος των μελισσών» είναι ένα μυθιστόρημα που διαβάζεται με μια ανάσα και σηματοδοτεί μια νέα φάση στη δημιουργική πορεία του Ανδρέα Μήτσου.

• ΤΙΤΙΚΑ ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 14/08/2010