ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΗΤΣΟΥ: «Ο δημιουργός πρέπει να έχει αρμονία με τον εαυτό του»

• Ανδρέας Μήτσου
• Ο αγαπημένος των μελισσών
• εκδόσεις Καστανιώτη, σ. 172

Μια συζήτηση με ένα συγγραφέα όπως είναι ο Ανδρέας Μήτσου είναι από μόνη της μια ολόκληρη σπουδή στις σχέσεις, την αύρα των ανθρώπων όταν συναντιούνται, το χρόνο και την ιστορία. Το δημοσιογραφικό κείμενο όταν αποκρυσταλλώνεται ξάφνου φαντάζει λειψό μπροστά στις φωνές, τις παύσεις και το βλέμμα που ταξιδεύουν στη μνήμη μου από εκείνη τη συνάντηση. Δυστυχώς, η πραγματικότητα είναι από μόνη της ένα μάθημα απώλειας. Πάντα κάτι χάνεις από την ολότητα που αισθάνεσαι ότι κατέκτησες στο νου σου, ιδίως όταν συναντιέσαι με σημαντικούς ανθρώπους. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι η ανάμνηση ή οι λέξεις δεν θα διατηρήσουν στο χρόνο κάτι από αυτό που διαμείφθηκε, μεταδίδοντάς το σαν αεράκι και προίκα στους αναγνώστες που τον αναζητούν.

• Μετά τον «Κύριο Επισκοπάκη» μας χαρίσατε τον «Αγαπημένο των μελισσών». Τι ανταπόκριση έχει;

Πάει πολύ καλά, δεν έχω παράπονο. Περιέργως είναι και best seller· ξέρεις, όμως, αυτό καμιά φορά το βλέπουν ύποπτα. Όταν προτάθηκε ο «Κύριος Επισκοπάκης» για το βραβείο αναγνωστών, και μετά που το κέρδισε, έφτασε να πουλήσει 21.000 αντίτυπα πραγματικά, όχι πλασματικά. Αυτό μου το καταλόγισαν, με κατηγόρησαν κάποιοι ότι μαζικοποιήθηκα.

• Ο «Αγαπημένος των μελισσών» έχει βασιστεί πάνω στην ιδέα ότι μπορεί να υπάρχουν στη γη ταυτόχρονα δύο ίδιοι άνθρωποι. Το πιστεύετε αυτό;

Βέβαια. Ο Πλάτωνας μιλάει για την πρωθύστερη μνήμη, που αποδείχθηκε ως κυτταρική δομή πια. Δηλαδή η υπόθεση της κυτταρικής δομής που μελετά η επιστήμη παραπέμπει σε αρχέγονη μνήμη.

• Πώς σας ήρθε η έμπνευση;

Το βιβλίο ξεκινά με έναν τύπο που κάνει μπάνιο στη θάλασσα, επιτίθεται σε κάποιον και τον συλλαμβάνει η Αστυνομία, και ολοκληρώνεται τη στιγμή που αφήνεται ελεύθερος. Ο αναγνώστης, για να δει όλη αυτή την γκάμα, πρέπει να το διαβάσει προσεκτικά. Ο αφηγητής, ο συγγραφέας, ή εγώ, το διαφοροποιώ γιατί άλλο ο ένας, άλλο ο άλλος, στην ηλικία των 59 ετών κάνει μπάνιο στη θάλασσα όντας πολύ ευτυχής. Βρίσκεται σε συνάντηση με τον αυθεντικό του εαυτό, αισθάνεται πλήρης και, ενώ έχει πιάσει πολύ καλή επαφή με το μεδούλι του κορμιού του και τους χυμούς του, ξαφνικά βλέπει μπροστά του έναν ανέμελο τύπο, 20 χρόνια νεότερό του, με τη γυναίκα και το παιδί του, να είναι πανευτυχής, να γελάει θορυβωδώς. Τότε συνειδητοποιεί ότι εκείνος δεν είχε ποτέ αυτή την ανεμελιά. Τρελαίνεται, λοιπόν, στην ιδέα ότι η ουσία των πραγμάτων βρίσκεται στην ελαφρότητα και ότι η αρχή της σκέψης είναι η αρχή της σήψης, που λέει και ο Καμί. Αμέσως το μυαλό του κάνει μια διαστροφική παρέκκλιση, σκέφτεται ότι αυτός που είναι τόσο ευτυχισμένος θα μπορούσε να του μοιάζει, και τότε σκέφτεται όχι θα μπορούσε, του μοιάζει. Ένιωσε ότι είναι ο σωσίας του 20 χρόνια νεότερος σε ηλικία και μέγεθος. Εγώ παίζω γενικά με τα μεγέθη και την ηλικία. Σκέφτεται τότε ότι, αφού είμαστε ίδιοι, ο ένας από τους δυο περισσεύει, γιατί νομοτελειακά δεν χωράνε δύο σε κανένα πράγμα. Το καθένα εξυπηρετεί ένα σκοπό, σε βασικές αρχές φιλοσοφικής, ιδιαίτερα προσωκρατικής θεώρησης.

• Πέρα από τις γνώσεις και τα ενδιαφέροντά σας για τη φιλοσοφία, εστιάζετε στα κείμενά σας σε τέτοια θέματα γιατί προφανώς και στη ζωή σας εκεί πέφτει η ματιά σας...

Όλη η ιστορία μου αυτή είναι. Η αντίληψη ότι ευτυχισμένα ζει αυτός που ζει ανάλαφρα και ότι ο χαρούμενος πρέπει να βγει από τη μέση. Υπάρχει με βεβαιότητα μια πρωτογενής μοχθηρία και ζήλια για τον άλλον, τον διαφορετικό. Έτσι ο ήρωας με σημείο προσέγγισης το 60ό έτος της ζωής του αποφασίζει ότι κάτι πρέπει να κάνει για να κερδίσει το χαμένο χρόνο. Έτσι στήνεται η μυθοπλασία. Το βαθύτερο νόημα είναι ο φόβος και ο τρόμος ενός ανθρώπου να μη μεγαλώσει άλλο. Επίσης, θέλει να δικαιώσει τη ζωή που δεν έζησε. Εγώ ταυτίζομαι και με το Σουηδό και με τον νεαρό.

• Και με την εγγονή ταυτίζεστε. Υπάρχει εγγύτητα στα πρόσωπα...

Θαυμάσια παρατήρηση. Φυσικά ταυτίζομαι, αφού τα τρία πρόσωπα είναι σαν ένα.

• Ενώ παρεμβάλλονται στο βιβλίο φιλοσοφικές θεωρίες, σκέψεις για το χρόνο και την ταυτότητα, αρχαία ελληνικά δράματα, όπως είναι η ιστορία του Οιδίποδα, εντούτοις το κείμενο ρέει και δεν είναι καθόλου διδακτικό και δοκιμιακό. Είναι μια κατάκτηση, μια σπουδή αυτό...

Σε αυτό μπορώ να απαντήσω με τα λόγια του σπουδαίου συγγραφέα Μπεράτη, που λέει «Κανείς δεν ξέρει πόσο παιδεύτηκα για να φαίνεται πως δεν παιδεύτηκα καθόλου». Για να σε «ρίξω», πρέπει να σε πείσω. Και για να σε πείσω, πρέπει να καταδυθείς στον κοινό μας κώδικα. Όλοι οι άνθρωποι έχουν κάτι κοινό στο βάθος, μια επιθυμία, μια νοσταλγία, ένα όραμα... Αυτή η διεργασία γίνεται με το γλωσσικό όργανο. Είναι σπουδαία η λειτουργία της γλώσσας.

• Η γλώσσα είναι η απελευθέρωσή μας και η φυλακή μας.

Είναι ακριβώς έτσι. Αλλά ως λογοτέχνης την αναζητώ, θέλω το ρυθμό της, τα νοήματά της. Η αφήγηση πρέπει να είναι διακριτική, στα όρια της αφέλειας, γιατί το δήθεν φαίνεται.

• Ένας ελαφρύς, χαρούμενος άνθρωπος μπορεί να γίνει δημιουργός;

Θα σου φανεί περίεργο αυτό που θα σου πω, αλλά εγώ πιστεύω ότι μόνο αυτός που έχει αρμονία με τον εαυτό του, βιώνει δηλαδή μια ικανοποίηση, μπορεί να γίνει δημιουργός. Βέβαια, η διαδικασία της γραφής είναι μια διαπάλη, αλλά δεν πιστεύω ότι όποιος είναι σε βαθιά μιζέρια και διχοστασία μπορεί να δημιουργήσει. Ο δημιουργός απαιτεί στοιχειώδη συνοχή.

• Οι μύθοι διατηρούν πάντα πρωταγωνιστικό ρόλο στα κείμενά σας.

Οι μύθοι είναι μεγάλη υπόθεση. Μεταφέρουν όχι μόνο το συλλογικό ασυνείδητο αλλά κάτι πολύ πιο βαθύ. Στο μύθο παίζεται ένα μαγικό παιχνίδι αποπλάνησης. Θέλεις να σου παραδοθεί ο άλλος για να ακούσει τον ουσιώδη λόγο σου, ο οποίος είναι ουσιώδης και για τον άλλο όταν συναντήσεις τον πραγματικό εαυτό σου. Έχει έναν ωραίο στίχο ο Σικελιανός: «πιο βαθιά από το πηχτό το αστρόφως κρυμμένος σαν αετός με περιμένει εκεί όπου ο θείος αρχίζει ζόφος ο πρώτος μου εαυτός».

• Πέρα από τα μυθιστορήματα που γράφετε είστε και καθηγητής δημιουργικής γραφής. Ποιοι ενδιαφέρονται να εκφραστούν μέσα από τη συγγραφή;

Στην αρχή φανταζόμουν ότι οι περισσότεροι που πάνε σε τέτοια προγράμματα είναι συνήθως αυτό που λέμε ψώνια. Στην πορεία, βέβαια, διαψεύστηκα. Συνάντησα πολύ ευαίσθητους και ενδιαφέροντες ανθρώπους -σχεδόν όλες γυναίκες-, που κάτω από το συντηρητισμό τους μπορούν να σου δώσουν την ψυχή και το σώμα τους.

• Πάντως η επικράτηση των γυναικών είναι δεδομένη. Οι άνδρες πού βρίσκονται;

Οι άνδρες καταντούν μετά από κάποια ηλικία ρηχοί και ανοργασμικοί. Είναι πάρα πολύ μεγάλο βάσανο το ανδρικό πρότυπο όπως το πλάθουν. Δεν μπορούν να αναλάβουν τις ευθύνες τους, δεν μπορούν να διεκδικήσουν τη σεξουαλικότητά τους, δεν μπορούν να χαρούν. Το μόνο που τους νοιάζει είναι να δικαιολογήσουν οικονομικά την παρουσία τους.

• City Press, 23/07/2010