Στον δρόμο του Τζακ του τρελοτζάκ [Τζακ Κέρουακ]

Το «Στον Δρόμο», για τη γενιά μου, υπήρξε υποχρεωτικό ανάγνωσμα, κάτι σαν αναγνωστικό αλφαβητάριο της ουσιαστικής απελευθέρωσης που προετοίμασε τα ήθη για τη δεκαετία του εξήντα 

• ΚΡΙΤΙΚΗ

• ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΤΑ ΝΕΑ, 09-11-2002

Βίβλος των μπητνίκων, άνοιξε τον δρόμο για τον χιπισμό, το ροκ και τους εν γένει επαναστάτες που σήμερα πια, πενηντάρηδες ή εξηντάρηδες, αναβαπτίζονται στα άλλοθι της εποχής εκείνης για να μπορούν να κάνουν χωρίς πολλά πολλά τις δουλειές τους.

Εμβληματικό βιβλίο, είχε την τύχη που συνήθως έχουν τα εμβληματικά βιβλία. Πήρε την άγουσα για τα ράφια της βιβλιοθήκης, όπου ταχτοποιήθηκε μαζί με τις αναμνήσεις της εποχής που εκπροσωπούσε. Έκτοτε, είναι η αλήθεια, πολλές φορές σκέφτηκα να το ξαναδιαβάσω, όμως δεν τα κατάφερα ποτέ.

Ίσως γιατί φοβόμουν ότι θα μου φαινόταν παρωχημένο, ίσως γιατί δεν ήθελα να χάσω αυτό το αποτύπωμα που είχε αφήσει μέσα μου, το ίχνος ενός κόσμου σε παραφορά, ενός σύμπαντος που πάσχει από υπερκινητικότητα και το οποίο συνδυάζει τη σκληρότητα, την αμεσότητα της εμπειρίας με την υπαρξιακή αγωνία, ένα κείμενο το οποίο μπορεί να αντιμετωπίσθηκε σχεδόν σαν «πολιτικό πρόγραμμα ζωής» από μια ολόκληρη γενιά, δεν παύει όμως να είναι λογοτεχνικό, μ' αυτόν τον εντελώς ιδιαίτερο ωμό αμερικανικό λυρισμό.

Γιατί το «Στον Δρόμο» έχει αυτήν τη διπλή υπόσταση:

Από τη μια είναι ένα κείμενο που έγραψε ιστορία πέρα από τα όρια της λογοτεχνίας, ένα κείμενο που λειτούργησε ως μανιφέστο της γενιάς των μπητνίκων, με άλλα λόγια ως αντίβαρο στα άκαμπτα υλικά του Αμερικανικού Ονείρου, μια περιήγηση στα «εντόσθια» της Αμερικής, εκεί που η ζωή και η δυναμική των προτύπων της δεν λειτουργούν βάσει σχεδίου ή προγραμμάτων - πολιτικών ή μεταφυσικών. Η ζωή «Στον Δρόμο» ταυτίζεται με τις εμπειρίες της και οι εμπειρίες της αξίζουν μόνον και μόνον επειδή είναι εμπειρίες. Η γοητεία και η δύναμη της πολιτικής είναι η μοναχικότητά της: το σημαντικό που προσέφερε η αμερικανική εμπειρία είναι ακριβώς το «άνοιγμα» ενός χώρου τον οποίον απέκλειε η «κοινοτική» αντίληψη των ευρωπαϊκών κινημάτων, όπου τα πάντα, ακόμη και τώρα από την ιστορική απόσταση που μας χωρίζει απ' αυτά, μοιάζουν απελπιστικά πολιτικά.

Ο αριστερός κονφορμισμός προσπαθεί να μας πείσει ότι η «κατ' ιδίαν» ελευθερία ταυτίζεται απολύτως με την επιτυχημένη καριέρα μέσα στο σύστημα. Ο Κέρουακ, και οι μπητνίκοι του, έδειξαν έναν δρόμο μοναχικής ελευθερίας που χαράζει τις διαδρομές του στην ερημιά.

Όμως το «Στον Δρόμο» δεν είναι μόνον εμβληματικό βιβλίο, γι' αυτό και πιστεύω ότι το αδικούν όσοι το αντιμετωπίζουν μόνον απ' αυτή την οπτική γωνία. Ακολουθεί μια λογοτεχνική δυναμική την οποία ο ίδιος χαρακτήριζε ως προσωπική αυθόρμητη πρόζα - δεν διόρθωνε ποτέ ό,τι έγραφε στα ρολά, στη γραφομηχανή του - και η οποία, ακόμη κι αν δεν προκάλεσε μια επανάσταση αντίστοιχη με αυτή του Τζόυς, συνεισέφερε, με τον τρόπο της, στην απαλλαγή της λογοτεχνίας από ένα είδος ακαδημαϊκής κοκεταρίας. Λογοτεχνικά, ο Κέρουακ είναι παιδί του Χένρυ Μίλλερ, του μεγάλου αδικημένου ελέω γυναικείας απελευθέρωσης και εν γένει φεμινιστικής υστερίας της κριτικής.

Δεν χρειάζεται εδώ να προσθέσω ότι αυτού του είδους η «λογοτεχνική απελευθέρωση» προκάλεσε πολλές παρενέργειες, η κύρια των οποίων υπήρξε η ταύτιση της λογοτεχνικής παραγωγής με τις πάσης φύσεως εμπειρίες. Όπως ο Προυστ μάς φόρτωσε με ένα σωρό άχρηστες και κακογραμμένες εξομολογήσεις ντυμένες με ψυχολογικά εσώρουχα, έτσι και ο Κέρουακ έπεισε πολλούς ότι πίνοντας μπίρες και γυρνώντας δεξιά κι αριστερά μπορούν ν'αγγίξουν την καρδιά της λογοτεχνίας - ειδικά το είδος όταν μεταφράζεται στα ελληνικά και περιφέρεται στην περιοχή των Εξαρχείων ή στα μπαράκια της Βήτα Αθηνών, τότε γίνεται ανυπόφορο.

Γιατί ο Κέρουακ είναι εν τέλει ο συγγραφέας του ενός βιβλίου, τού «Στον Δρόμο», και όλη η βιογραφία της Τσάρτερς είναι στην πραγματικότητα η ιστορία της συγγραφής του. Το έγραψε το 1951, εκδόθηκε το 1957, είχε επιτυχία, αμφισβητήθηκε η λογοτεχνική του αξία, για να περάσει στον κανόνα στη δεκαετία του εξήντα πια. Εν τω μεταξύ ο συγγραφέας του ταξίδευε, αλήτευε, περιφερόταν δεξιά κι αριστερά, ερωτευόταν, δοκίμαζε διάφορα ναρκωτικά, έπινε μπίρες και ξαναγυρνούσε στη μητέρα του.

Αυτή είναι και η πιο περίεργη και συγκινητική πτυχή της ζωής του Κέρουακ: στο τέλος της διαδρομής υπήρχε πάντα η επιστροφή στο περιβάλλον του σπιτιού του, στο πλευρό της μητέρας του.

Ο άνθρωπος που προετοίμασε τις επαναστάσεις της δεκαετίας του εξήντα είχε μια σχεδόν συμβατική ερωτική ζωή και δεν έπαψε να σοκάρεται από την ομοφυλοφιλία του φίλου του Άλλεν Γκίνσμπεργκ. Ώς το τέλος της ζωής του δεν έπαψε να είναι καθολικός, αφού η οικογένειά του ήταν γαλλοκαναδικής καταγωγής, εκτός από μία περίοδο που ασπάστηκε τον βουδισμό - ήταν η περίοδος της συγγραφικής απελπισίας, τότε που ο ένας εκδότης μετά τον άλλον απέρριπταν τα έργα του.

• Λογοκρισία από τον μεταφραστή

Δύσκολη δουλειά να γράψεις τη βιογραφία ενός συγγραφέα που υπήρξε ο ίδιος αυτοβιογραφούμενος, και ο οποίος, ως εμβληματική φυσιογνωμία μιας ολόκληρης γενιάς, μυθοποιήθηκε αρκούντως: για χρόνια άκουγα ότι ο Κέρουακ πέθανε επειδή είχε πιει καμιά πενηνταριά μπίρες στο πεδίο τιμής ενός μπαρ, κάτι που παλιότερα με εντυπωσίαζε εξίσου με τις ρωμαϊκές αυτοκτονίες στο λουτρό, ενώ, όπως διάβασα στη βιογραφία της Τσάρτερς, ο δυστυχής πέθανε από διάτρηση στομάχου στο νοσοκομείο.

Το ενδιαφέρον με τη βιογραφία της Τσάρτερς είναι ότι είναι γραμμένη «με τον τρόπο» του βιογραφούμενου, κάτι που την κάνει να ξεφεύγει από την ανία των πανεπιστημιακού τύπου ογκωδών πονημάτων νέας εσοδείας που εξαντλούν τη ζωή των βιογραφούμενων λεπτό προς λεπτό. Δυστυχώς έχει μεταφρασθεί και «με τον τρόπο» του Κέρουακ, κοινώς χωρίς πολλές διορθώσεις, με αποτέλεσμα τα ελληνικά πολλές φορές να ακούγονται ελαφρώς «ροκ».

Όμως, αυτό είναι λεπτομέρεια μπροστά σ' ένα σημείο του εισαγωγικού σημειώματος του μεταφραστή, το οποίο με κάνει άκρως καχύποπτο ως προς την ελληνική έκδοση. Ο μεταφραστής δηλώνει, ευθαρσώς, ότι «προέκυψαν κάποιες μικρές ή μεγαλύτερες αλλαγές σε σχέση με το βιογραφικό πρωτότυπο (sic) της Άρτσερς» και ότι «εξαιρέθηκαν κάποιες αράδες που κατά τη γνωστή βιογραφική παράδοση διακοσμούσαν ή προσέγγιζαν παρεμβατικά τα πράγματα». Ο Κερουακισμός σε όλη του τη δόξα!..