Δευτέρα 3 Ιανουαρίου 2011

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΒΟΥΤΥΡΑΣ (1872-1958)


Ο Δημοσθένης Βουτυράς, γιος του συμβολαιογράφου Νικολάου Βουτυρά και της Θεώνης το γένος Παπαδή γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου πέρασε τα πρώτα παιδικά του χρόνια και ο πατέρας του εργαζόταν ως δάσκαλος. Μετά από μερικά χρόνια εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στον Πειραιά, όπου ο πατέρας του διορίστηκε ως συμβολαιογράφος. Εκεί τέλειωσε το Δημοτικό και ξεκίνησε τη φοίτησή του στο Γυμνάσιο, την οποία όμως διέκοψε, καθώς παρουσίασε κρίσεις επιληψίας. 
Η ιδιαιτερότητά του προκάλεσε την υπερπροστατευτικότητα των γονιών του και έτσι πέρασε τα εφηβικά χρόνια χωρίς στερήσεις. Παρακολούθησε μαθήματα μουσικής, ξιφασκίας, γράφτηκε στη Σχολή Μαχαιριάδη, τα διέκοψε όλα όμως λόγω της ιδιοσυγκρασίας του. Το 1900 πραγματοποίησε την πρώτη του εμφάνιση στο χώρο των γραμμάτων δημοσιεύοντας ένα άρθρο στην καθαρεύουσα στο περιοδικό του Πειραιά Χρονογράφος και ένα στο Περιοδικόν μας του Γεράσιμου Βώκου (με τον οποίο ακολούθησε σταθερή συνεργασία). 
Γύρω στο 1902 ο πατέρας του εγκατέλειψε την εργασία του και ασχολήθηκε με οικοδομικές επιχειρήσεις. Στο εργοστάσιο σιδηρουργίας που έχτισε εργάστηκε αρχικά και ο Δημοσθένης. Στην περίοδο αυτή τοποθετείται η δημοσίευση του διηγήματος Ο Λαγκάς που έγινε δεκτό με επαινετικά σχόλια από τον Παλαμά και τον Ξενόπουλο (1903). Ακολούθησαν νέες δημοσιεύσεις έργων του σε λογοτεχνικά περιοδικά, μεταξύ άλλων και στα Παναθήναια. Γύρω στο 1904 παντρεύτηκε τη Μπετίνα Φέξη, με την οποία απέκτησε μερικά χρόνια αργότερα δυο κόρες. 
Η ζωή του άλλαξε δραματικά μετά την οικονομική καταστροφή και την αυτοκτονία του πατέρα του το 1905. Προσπάθησε να αναλάβει τη συνέχιση της επιχείρησης, απέτυχε όμως και την οδήγησε στην ολοκληρωτική πτώχευση. Δυο χρόνια αργότερα μετακόμισε με τη σύζυγό του στο Κουκάκι και στράφηκε στην επαγγελματική πεζογραφία, πουλώντας διηγήματα σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής. Η καταξίωσή του ως πεζογράφου προήλθε αρχικά από τον ελληνισμό της Διασποράς, συγκεκριμένα από την Αλεξάνδρεια. Μετά το 1920 άρχισε να γίνεται γνωστός και στην Αθήνα. Η πορεία του ήταν ανοδική και μέχρι το 1923, οπότε τιμήθηκε με το Αριστείο των γραμμάτων και των Τεχνών, είχαν τυπωθεί ήδη δέκα βιβλία του. 
Λόγω της συνεχιζόμενης οικονομικής του ανέχειας ασχολήθηκε επίσης με τη συγγραφή σχολικών συγγραμμάτων σε συνεργασία με τον Μ.Παπαμιχαήλ, η προσπάθεια όμως ναυάγησε καθώς το αναγνωστικό της τρίτης δημοτικού που ολοκλήρωσαν καταργήθηκε από τη δικτατορία του Παγκάλου. Συνέχισε να ζει από τη συγγραφή και το 1931 τιμήθηκε με το Αριστείο του Δήμου Πειραιώς. Λίγους μήνες πριν την κήρυξη του πολέμου από την Ιταλία πρόλαβε να γιορτάσει τα σαράντα χρόνια της λογοτεχνικής του δράσης στην ταβέρνα Μπογράκου στην Κυψέλη, όπου σύχναζε. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής τάχθηκε υπέρ της Αντίστασης. 
Μετά το τέλος του Εμφυλίου, σε ηλικία 80 χρόνων δημοσίευσε το Αργό Ξημέρωμα. Ως το θάνατό του έζησε κατάκοιτος, φτωχός και παραγνωρισμένος από την κρατική εξουσία (η Ακαδημία Αθηνών αρνήθηκε την πρόταση για υποψηφιότητά του σε δυο συνεχείς εκλογές). Πέθανε το 1954. Το πεζογραφικό έργο του Βουτυρά, σχεδόν αποκλειστικά διηγηματικό, εντάσσεται στο πλαίσιο του κοινωνικού ρεαλισμού και οριοθετεί το πέρασμα από την ηθογραφία στην αστική πεζογραφία. 
Ως μόνιμο θέμα του κυριαρχεί η ζωή των περιθωριακών (λούμπεν) ομάδων της Αθήνας και του Πειραιά. Έχοντας ζήσει κοντά τους ο Βουτυράς περιέγραψε τη ζωή και την ψυχοσύνθεσή τους με έντονα ζοφερά χρώματα και καταθλιπτικό ύφος, παρουσιάζοντας ωστόσο και μια τάση προς την ουτοπία. Παράλληλα απεικόνισε την άρνηση των ομάδων αυτών να ενταχτούν στην οργανωμένη κοινωνία, άρνηση η οποία αποτυπώθηκε και στην άναρχη δομή των έργων του, σε κάποια από τα οποία συναντούμε επίσης στοιχεία μεταφυσικής και επιστημονικής φαντασίας, τα οποία λειτουργούν συμβολικά.
  • ΕΚΕΒΙ: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών
1. Για αναλυτικότερα βιογραφικά στοιχεία του Δημοσθένη Βουτυρά βλ. Βασαρδάνη Βέρα, «Δημοσθένης Βουτυράς», Η παλαιότερη πεζογραφία μας· Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΙ΄ (1900-1914), σ.280-322. Αθήνα, Σοκόλης, 1997, Ζήρας Αλέξ., «Βουτυράς Δημοσθένης», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό2. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1984, Πολιτάρχης Γ.Μ., «Βουτυράς Δημοσθένης», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας4. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ. και Τσοκόπουλος Βάσιας, «Χρονικό της ζωής του Δημοσθένη Βουτυρά», Δημοσθένης Βουτυράς· ΆπανταΑ΄, σ.9-50. Αθήνα, Δελφίνι, 1994.
  • Ενδεικτική Βιβλιογραφία
• Αδάμος Τάκης, «Η ζωή και το έργο του Δημοσθένη Βουτυρά», Δημοσθένη Βουτυρά· Διηγήματα, σ.5-31. Βουκουρέστι, Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1965.
• Αλήτης Πέτρος, «Δημοσθένης Βουτυράς», Γράμματα Δ΄ (Αλεξάνδρεια), 9-10/1917, αρ.38, σ.388-407.
• Βασαρδάνη Βέρα, «Δ.Βουτυράς· Πρωτοπόρος και άγνωστος», Διαβάζω 297, 1992, σ.51-55.
• Βασαρδάνη Βέρα, «Δημοσθένης Βουτυράς», Η παλαιότερη πεζογραφία μας· Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΙ΄ (1900-1914), σ.280-322. Αθήνα, Σοκόλης, 1997.
• Βουτουρής Παντελής, «Ο Δημοσθένης Βουτυράς και το αστικό διήγημα: ένας ακόμη μύθος της κριτικής», Ως εις καθρέπτην…Προτάσεις και υποθέσεις για την ελληνική πεζογραφία του 19ου αιώνα, σ.273-282. Αθήνα, Νεφέλη, 1995.
• Ζήρας Αλεξ., «Βουτυράς Δημοσθένης», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό 2. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1984.
• Κατηφόρης Νίκος, «Ο πρωτοπόρος Βουτυράς», Το περιοδικό μας 10 (Πειραιάς), 4/1959, σ.235-237.
• Κουκούλας Λέων, «Εξ αφορμής της Ζωής Αρρωστεμένης», Μούσα 8, 3/1921 και 9, 4/1921, σ.128-131 και 144-146.
• Ξενόπουλος Γρηγόριος, «Ο Λαγκάς υπό Δημοσθένη Ν.Βουτυρά», Παναθήναια, ετ.Γ΄, 31/5/1903, σ.507-508.
• Παλαμάς Κωστής, «Διηγηματική λογοτεχνία», ΚριτικήΑ΄, 1903, σ.361-366.
• Παναγιωτόπουλος Ι.Μ., «Το νεοελληνικόν διήγημα· Ο Βουτυράς, η αισθητική και ο κ.Παρορίτης», Ελεύθερος Λόγος, 20/6/1924.
• Παρορίτης Κώστας, «Το πρόβλημα Βουτυρά», Ο Νουμάς 2(781), ετ.ΚΑ΄, 3-4/1924, σ.117-129.1
• Πολιτάρχης Γ.Μ., «Βουτυράς Δημοσθένης», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 4. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.
• Σαχίνης Απόστολος, Αναζητήσεις της μεσοπολεμικής πεζογραφίας, σ.16-18. Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινίδης, 1978 (έκδοση β΄).
• Παπαλεοντίου Λευτέρης, «Οι παράλληλοι δρόμοι του Δημοσθένη Βουτυρά και του Νίκου Νικολαϊδη», Ελίτροχος13, Φθινόπωρο 1997, σ.76-84.
• Τερζάκης Άγγελος, «Δημοσθένης Βουτυράς», Νέα Εστία 16, ετ.Η΄, 15/11/1934, αρ.190, σ.1015-1022.
• Τσίρκας Στρατής, «Ο διηγηματογράφος Δημοσθένης Ν. Βουτυράς», Αλεξανδρινή Λογοτεχνία (Αλεξάνδρεια), 1948, σ.28-48.
• Τσοκόπουλος Βάσιας, «Χρονικό της ζωής του Δημοσθένη Βουτυρά», Δημοσθένης Βουτυράς· Άπαντα Α΄, σ.9-50. Αθήνα, Δελφίνι, 1994.
• Τσοκόπουλος Βάσιας, «Δημοσθένης Βουτυράς, ένας μοναχικός πρωτοπόρος», Η λέξη137, 1-2/1997, σ.13-20.
• Χάρης Πέτρος, «Το νεοελληνικόν διήγημα· Το πρόβλημα Βουτυρά», Ελεύθερος Λόγος, 16/6/1924.
Αφιερώματα περιοδικών
• Διαβάζω 298, 11/11/1992.
• Επιθεώρηση Τέχνης Ζ’, 4/1958, αρ.40, σ.206-237.
• Νέα Εστία 64, ετ.ΛΒ΄, Χριστούγεννα 1958, αρ.755, σ.1-68.

Εργογραφία
(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)
Ι.Πεζογραφία
• Λεωνίδας Λαγκάς. Πειραιάς, τυπ.Σφαίρα, 1903.
• Ο Λαγκάς και άλλα διηγήματα. Αλεξάνδρεια, Γράμματα, 1915.
• Παπάς ειδωλολάτρης και άλλα διηγήματα. Αθήνα, Βασιλείου, 1920.
• Οι αλανιάρηδες. Αλεξάνδρεια, Γράμματα, 1921.
• Τριάντα δύο διηγήματα. Αθήνα, Γανιάρης, 1921.
• Ζωή αρρωστεμένη κι άλλα διηγήματα. Αθήνα, Ελευθερουδάκης, 1921.
• Μακρυά απ’ τον κόσμο και άλλα διηγήματα. Αθήνα, Σιδέρης, 1921.
• Το γκρέμισμα των θεών και άλλα διηγήματα. Αθήνα, εκδ. Βιβλιοπωλείου Γανιάρη και Σίας, 1922.
• Ο θρήνος των βοδιών και άλλα διηγήματα. Αλεξάνδρεια, Γράμματα, [1922] 1923.
• Φως στο σκοτάδι και άλλα διηγήματα. Αθήνα, εκδ. Ακαδημαϊκού Βιβλιοπωλείου, 1923.
• Διωγμένη αγάπη και άλλα διηγήματα. Αθήνα, Βασιλείου, 1923.
• Όνειρο που δεν τελειώνει και άλλα διηγήματα. Αθήνα, Ελευθερουδάκης, 1923.
• Ο νέος Μωυσής και άλλα διηγήματα. Αθήνα, τυπ. Αθηνά Ι.Ράλλη, 1923.
• Η αριστοκρατική γειτονιά και άλλα διηγήματα. Αθήνα, Βασιλείου, 1924.
• Η σιδερένια πόρτα. Αθήνα, εκδ. Βιβλιοπωλείου Η Λογοτεχνία, 1925.
• Τροφή στο θάνατο. Αθήνα, Τσουκαλάς, 1926.
• Είκοσι διηγήματα. Αθήνα, Δημητράκος, [1926 ή 1927].
• Στη χώρα των σοφών και των αγρίων. Αθήνα, τυπ. Αθηνά, 1927.
• Μέσα στην κόλαση. Αθήνα, Δημητράκος, 1927.
• Μες στους ανθρωποφάγους και άλλα διηγήματα. Αθήνα, Εστία, 1928.
• Από τη Γη στον Άρη. Αθήνα, Δημητράκος, 1929.
• Ανάσταση νεκρών και άλλα διηγήματα. Αθήνα, Δημητράκος, 1929.
• Στους άγνωστους Θεούς. Αθήνα, Δημητράκος, 1930.
• Η επανάσταση των ζώων και άλλα διηγήματα. Αθήνα, Δημητράκος, 1931.
• Η όρνιθα ξύνοντας το μάτι της… Αθήνα, Δημητράκος, 1932.
• Μέρες τρόμου. Αθήνα, τυπ. Τα Χρονικά, 1932.
• Ύστερα από εκατομμύρια χρόνια και άλλα διηγήματα. Αθήνα, Δημητράκος, 1932.
• Κάλπικοι πολιτισμοί. Αθήνα, εκδ. εφ. Ανεξάρτητος, 1934.
• Μιλούν και οι νεκροί; Αθήνα, έκδοση της εφημερίδας Ελληνικόν Μέλλον, 1934.
• Το τραγούδι του κρεμασμένου και άλλα διηγήματα. Αθήνα, εκδ. εφ. Ανεξάρτητος, 1935.
• Νύχτες μαγείας. Αθήνα, Καραβίας, 1938.
• Το σπίτι των ερπετών. Αθήνα, Καραβίας, 1939.
• Ο έρωτας στους τάφους. Αθήνα, Πήγασος, 1943.
• Τρικυμίες. Αθήνα, Οι φίλοι του βιβλίου, 1945.
• Αργό ξημέρωμα. Αθήνα, τυπ.Κατσιώρη, 1950.
ΙΙ.Μελέτες
• Τα σύμβολα στα όνειρα· Όνειρα ψυχή. Αθήνα, Δημητράκος, 1933.
ΙΙΙ. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
• Άπαντα · επιλογή πρώτη. Αθήνα, Δίφρος, 1958 (εισ. Βάσου Βαρίκα).
• Άπαντα · επιλογή. Αθήνα, Δίφρος, 1960 (εισ. Νίκου Κατηφόρη).
• Διηγήματα επιλογή. Βουκουρέστι, Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1965 (επιλ. εισ. Τάκη Αδάμου).
• Άπαντα Α΄ - Γ΄. Αθήνα, Δελφίνι, 1994 - 1995 (εισ. επιμ. Βάσιας Τσοκόπουλος). 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου